Ο ανώνυμος «νονός» που το ονόμασε έτσι με την συνένωση των δύο λέξεων: "ελευθερία + χωριό", δε γνωρίζει κανείς σε ποιον αιώνα έχει ζήσει.

Ιστορική αναδρομή

Πηγές από διάφορα έγγραφα μιλάνε για την ύπαρξη του Ελευθεροχωρίου από τον 16ο αιώνα. Το 1582 είχε 48 οικογένειες, το 1852 κατέβηκε σε 30 οικογένειες, το 1913 αριθμούσε 60 οικογένειες και 1 δάσκαλο, ενώ το 1926 είχε 79 οικογένειες. (σύμφωνα με τα αρχεία του αλβανικού κράτους).

Σύμφωνα με αυτή την πηγή το χωριό αποτελούνταν από τις παρακάτω φυλές:
Βάσο, Βότση, Δήμου, Δρόσο, Θωμά, Καζέλη, Καραμπέτση, Καρδάση, Κασιάρα, Κεραμά, Κόκου, Κουτσούκη, Κυριακή, Κωστάκη, Μάκο, Μούτσιο, Μπιζμπίκη, Μπράχο, Νικούλη, Ντούρο, Πάνο, Παππά, Τσιαλίκη, Τσέκο και Τσιρόκο.

Σύμφωνα με μια επίσημη επιστολή που έστελνε η υποπεριφέρεια του Δελβίνου στο Υπουργείο Οικονομικών το 1926, το Ελευθεροχώρι είχε 137 στρέμματα γης, 134 στρέμματα αμπελώνα και φρουτόδεντρα, 1343 στρέμματα βοσκοτόπια για το χωριό, 477 στρέμματα δάσος, 740 γιδοπρόβατα, 82 αγελάδες και 18 βόδια για δουλειά. Οι περισσότεροι κάτοικοι του χωριού ασχολούνταν με βιοτεχνία και εμπόριο στο Δέλβινο και μόνο μερικές οικογένειες επιβίωναν με τα έσοδα από την κτηνοτροφία.

Το 1957 συγκροτήθηκε ο γεωργικός συνεταιρισμός του χωριού και αργότερα ενώθηκε με το χωριό Κακοδίκι και Σοπότι (Βάρφαϊ) συγκροτώντας τον ενωμένο γεωργικό συνεταιρισμό του Ελευθεροχωρίου με κέντρο το χωριό μας. Ο γεωργικός συνεταιρισμός διαλύθηκε το 1990-1991. Όμως οι συνέταιροι από τη διάλυση του συνεταιρισμού δεν πήραν τις περιουσίες που πρόσφεραν στην συγκρότηση του, αλλά έγινε ένα πολύ κακό μοίρασμα, το οποίο τώρα με το πέρασμα του χρόνου πρέπει να διορθωθεί.

Στα χρόνια 1950-1960 ένα μέρος των κατοίκων του χωριού είχαν μετακομίσει στα Τίρανα, Δυρράχιο, ʼγιους Σαράντα, Δέλβινο κλπ όπου είχαν πάρει τις οικογένειες ή είχαν δημιουργήσει δικές τους και το 1990 αριθμούσαν τόσες οικογένειες έξω από το χωριό όσες είχε το ίδιο το χωριό. Στα τέλη του 1990 (πριν το άνοιγμα των συνόρων) το χωριό αριθμούσε πάνω από 400 κατοίκους.

Στα χρόνια 1991-1997, όπως σε όλη τη Βόρειο Ήπειρο, η μαζική μετανάστευση των κατοίκων προς την Ελλάδα, άνοιξε την μεγαλύτερη πληγή στο αγαπημένο μας χωριό. Οικογένειες ολόκληρες μετανάστευσαν σε Αθήνα, Γιάννενα, Χαλκίδα, Θεσσαλονίκη κλπ. Αυτό προκάλεσε την κατακόρυφη μείωση του πληθυσμού και την «γερατειά» του χωριού. Τώρα ζουν περίπου 50 κάτοικοι, κυρίως ζευγάρια περασμένης ηλικίας και μόνο μια οικογένεια έχει παιδιά σε ηλικία σχολείου.

Πολλά σπίτια κλείστηκαν, αμπελώνες, κερασιές και άλλα φρουτόδεντρα καταστράφηκαν, η γη μετατράπηκε σε βοσκοτόπια, τίποτε δεν σπέρνεται, καμιά υπηρεσία στα φρουτόδεντρα, εκτός από τις κληματαριές στις αυλές των σπιτιών. Οι σκόπιμες πυρκαγιές είτε η αρπαγή των αιγοπροβάτων από άγνωστα πρόσωπα, έχουν επηρεάσει αυτήν την κατάσταση που βρίσκεται σήμερα το χωριό μας.

Ετούτη είναι η ειρωνεία της τύχης του Ελευθεροχωριού και των άλλων χωριών του Δελβίνου και των Αγίων Σαράντα. Ο ερχομός μερικών συγχωριανών μας για διακοπές στην διάρκεια του καλοκαιριού, η γιορτή του 15 Αυγούστου, το χτίσιμο είτε η ανακαίνιση κάποιου σπιτιού, ας είναι η ελπίδα για την αναγέννηση της ζωής του αγαπημένου μας χωριού.

Παιδεία, μόρφωση και αθλητισμός

Σπάνια να βρεις χωριό φιλομαθές όπως το Ελευθεροχώρι. Παρ' όλες τις δύσκολες συνθήκες, όπως πριν αλλά και μετά τον πόλεμο, αρκετά παιδιά από το χωριό φοίτησαν στα μεσαία και ανώτατα σχολεία εντός και εκτός του κράτους. Μπορούμε να αναφέρουμε το γνωστό καθηγητή στο Μεσαίο Σχολείο του Αργυροκάστρου Βαγγέλη Κωστάκη, το δάσκαλο Ηλία Κουτσούκη (Παπαπάνο), τους πολιτικούς μηχανικούς Θωμά Τσαλίκη και Παναγιώτη Βάσο, τους οικονομολόγους Δημήτρη Δήμο, Γιώργο Νικούλη, Γιώργο Κεραμά, Χρήστο Τσιρόκο, Βασίλη Νικούλη, την καθηγήτρια Πανεπιστημίου Αφροδίτη Δήμα (κόρη του Νικόλαου Κεραμά), τους αξιωματικούς Φίληππο Παππά και Γρηγόρη Θωμά, τον πιλότο Μενέλαο Κουτσούκη και άλλους. Το άνοιγμα του μεσαίου σχολείου στο Δέλβινο το 1957, ώθησε τη θέληση των παιδιών του Ελευθεροχωρίου, που παρ' όλην τη διαδρομή των 10χλμ την ημέρα, τη φτωχή ενδυμασία και διατροφή, να συνεχίσουν και τις ανώτατες σχολές.

Το Ελευθεροχώρι έβγαλε πάνω από 120 διανοούμενους από τους οποίους 4 γιατροί, 2 αεροπόροι, 8 αξιωματικοί, πολιτικούς μηχανικούς, γεωπόνους, κτηνιάτρους, οικονομολόγους και άλλους. Είναι τέκνα και περηφάνια του χωριού μας άνθρωποι όπως ο Αναστάσιος Ντούρος (πρώην γενικός εισαγγελέας περιφέρεια Αργυροκάστρου-Αγ. Σαράντα και πρώην υφυπουργός δικαιοσύνης), ο Κώστας Κεραμάς (πρώην υφυπουργός), ο Σπύρος Κασιάρας (πρώην αρχιεπιθεωρητής της Δημοκρατίας της ηλεκτρικής ενέργειας), η καθηγήτρια Ιφιγένεια Κογκίκα (Διευθύντρια του Ινστιτούτου Βιολογικών Ερευνών), ο καθηγητής Αντρέας Τσέκος (γνωστός ειδικός στην γεωργία, πρώην Διευθυντής του Κρατικού Ιδρύματος των Φυτόριων & Σπορών και δύο φορές καθηγητής των Γεωργικών Επιστημών) ο καθηγητής Χρήστος Δήμας (πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης) και πολλοί άλλοι.

Το Ελευθεροχώρι είναι ξακουστό όχι μόνο ως φιλομαθές αλλά και ως φιλο-αθλητικό χωριό. Το μικρό «χωράφι» στο Πανωπεριβόλι δεν ήταν μόνο ένα απλό γήπεδο ποδοσφαίρου, όπου κάθε Κυριακή γινόταν διάφοροι ποδοσφαιρικοί αγώνες, αλλά ήταν «σχολείο» τέχνης για τους μελλοντικούς ποδοσφαιριστές. Από το «χωράφι» αυτό ξεκίνησαν την ποδοσφαιρική τους δραστηριότητα οι ποδοσφαιριστές της ομάδας «Bistrica» του Δελβίνου οι συγχωριανοί μας Ορέστης, Μενέλαος και Τιμολέων Κουτσούκης, Τιμολέων Κωστάκης, Μηχάλης Κυριάκης, Θεόδωρος Μπιζμπίκης, Φώτιος Καραμπέτσης, Ηλίας Δήμος και άλλοι. Δεν πρέπει να λησμονήσουμε την συμβολή του Παντελή Κουτσούκη, ο οποίος ήταν τεχνικός διευθυντής της ποδοσφαιρικής ομάδας «Bistrica» για πολλά χρόνια.

θα πρέπει να δώσουμε μεγάλη έμφαση σε δύο συγχωριανούς μας, δύο από τους μεγαλύτερους ποδοσφαιριστές που ανέδειξε το αλβανικό ποδόσφαιρο και που σήκωσαν ψηλά τη «σημαία» του Ελευθεροχωρίου: ο διακεκριμένος ποδοσφαιριστής της δεκαετίας 60-70 της «Παρτιζάν» Τιράνων και της εθνικής Αλβανίας, μαέστρος του αθλήματος και βραβευμένος από τον αλβανό πρόεδρο της δημοκρατίας Μπαμίρ Τόπι ως ο μεγαλύτερος αθλητής που ανέδειξε ποτέ η Αλβανία Παναγιώτης Πάνος, ο οποίος είναι και μένει όχι μόνο η περηφάνια του χωριού μας, του Δελβίνου και Αγίων Σαράντα, αλλά όλης της Αλβανίας.

Εξίσου γνωστός ήταν την ίδια εποχή και ο ποδοσφαιριστής της «Δυναμό» Τιράνων Θωμάς Ντούρος, ο οποίος δεν είχε διστάσει να παίξει και με την ποδοσφαιρική ομάδα του χωριού μας όταν ερχόταν για διακοπές στο χωριό αψηφώντας τον κίνδυνο τραυματισμού. Δεν πρέπει να ξεχάσουμε την καλαθοσφαιρίστρια της ομάδας των Τιράνων Καλλιρρόη Πάνου, η οποία ήταν η σημαιοφόρος της πρώτης σπαρτακιάδας της Αλβανίας. Ας ελπίσουμε και στο μέλλον να έχουμε άξια τέκνα από το χωριό μας που θα διακριθούν στις επιστήμες και στον αθλητισμό.

Είναι γνωστό ως χωριό με πατριωτικές παραδόσεις στους αιώνες, για την αντίσταση εναντίων των τούρκων. Στα πρώτα χρόνια του 20ου αιώνα, πολλοί Ελευθεροχωρίτες πήραν μέρος στις μάχες εναντίων των Τούρκων, που μπορούμε να αναφέρουμε τη μάχη που ονομάζετε «Η μάχη Μουζίνα-Ελευθεροχώρι το 1901». Επίσης και η μάχη του Ελευθεροχωρίου εναντία των Γερμανών τον Ιούνιο του 1944, όπου σκοτώθηκε και ένας Ιταλός παρτιζάνος. Οι χωριανοί μας του ύψωσαν και μια αναμνηστική στήλη στη μνήμη του.

Η δόξα του χωριού μας έχει ανυψωθεί και από αυτούς που είχαν σημαντική συμβολή στον 2ο παγκόσμιο πόλεμο. Ο κληρικός δημοκράτης Παναγιώτης Παπαπάνος (1871-1946), 24 παρτιζάνοι, 2 πεσόντες του πολέμου (Γιώργος Τσιάβος και Αμαλία Κεραμά) είναι μέρος της ιστορίας του χωριού μας. Τρία άτομα από το Ελευθεροχώρι (Φίλιππος Νικούλης, Σπύρος Καραμπέτσης και Μανώλης Κώστας) πιάστηκαν όμηροι από τους Γερμανούς και εξορίστηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης στη Γερμανία αλλά ευτυχώς επέστρεψαν ζωντανοί στην γενέτηρά τους μετά το τέλος του πολέμου το 1945.

Στο διάστημα μεταξύ 1985 και 1990, όπου υπήρχε πτώση της οικονομικής κατάστασης και η φτώχεια ήταν στο αποκορύφωμά της, οι νέοι του Ελευθεροχωρίου άρχισαν να αντιδρούν για την κατάσταση αυτή δημιουργώντας «πονοκέφαλο» στο χουντικό καθεστώς στην περιοχή του Δελβίνου και Αγίων Σαράντα. Οι νέοι Παναγιώτης Δρόσσος και Λευτέρης Θωμάς ήταν από τους πρώτους που πέρασαν τα συρματοπλέγματα πλησίον του Λεσκοβικίου για να περάσουν στην Ελλάδα κινδυνεύοντας την ίδια τους τη ζωή διότι το επίπεδο διαβίωσης είχε πέσει κατακόρυφα και δεν είχαν καμιά προοπτική για το μέλλον τους.

Αυτό είναι το αγαπημένο μας Ελευθεροχώρι!